(Nota, Konto).
Rachunek jest piśmiennym wykazem dostarczonego towaru, uskutecznionej robocizny lub poniesionych kosztów. Na rachunki używa się jużto podłużnej ćwiartki, już też półarkusza w miarę potrzeby. Prócz linii poziomych widzimy na rachunkach jeszcze linie pionowe, dzielące kartkę na trzy kolumny, o których przeznaczeniu niżej będzie mowa. Od lewej krawędzi należy zostawić wolną przestrzeń na 2 do 3 palców szerokości, niekiedy bowiem rachunki zeszywa się razem. Pismo, szczególnie cyfr, ma być staranne, ścisłość jak największa. Wycieranie lub skrobanie, tudzież wszelkie poprawki stanowczo są wykluczone.
Rachunek układa się w ten sposób:
- U góry, po lewej ręce, pisze się liczbę stronicy (paginę lub folium) „Księgi głównej”, jeśli wogóle rachunek jest wypisany z księgi;, w przeciwnym razie szczegół ten odpada.
- U góry, po prawej, umieszcza się datę.
- Poniżej, środkiem, ma być napis „Rachunek”
- w następnym wierszu od kogo — i
- dla kogo rachunek napisano.
Następuje gruba kreska pozioma, od której idą trzy wyżej wymienione kolumny pionowe. W tych kolumnach pisze się :
- w pierwszej (wązkiej) datę dostarczenia towaru lub roboty;
- w drugiej (szerokiej) wyszczególnienie towaru lub roboty;
- w trzeciej (podwójnej) cenę towaru, roboty i t. p.
- Po wyszczególnieniu wszystkich pozycyi zamyka się trzecią (podwójną) kolumnę kreską poziomą i sumuje się należytości. Przed sumą pisze się „Sa:“ (suma) albo „Razem”.
Po odebraniu należytości pisze się u dołu „Powyższą należytość w całości otrzymałem” albo »Saldowano«, poczem kładzie się datę i nazwisko lub firmę. Dopisek ten służy za pokwitowanie. Rachunek, w ten sposób pokwitowany, nazywa się rachunkiem saldowanym. Z wysyłaniem rachunków saldowanych trzeba być bardzo ostrożnym: można z nimi wysyłać tylko osoby zaufane. Gdy kogo wyślę z rachunkiem saldowanym lub kwitem, odbiorca może zaraz uiścić do rąk oddawcy przypadającą kwotę i za nią już wcale nie odpowiada. Od opłaty stemplowej wolne są rachunki do łącznej kwoty 10 zł. w. a. Rachunki wyżej 10 zł. w. a. aż do 50 zł. w. a. wymagają stempla na 1 centa, nad 50 zł. w. a. stempla na 5 ct. Stempel ten przylepia się u góry po lewej ręce tak, aby dolną jego krawędź przepisać słowami, stanowiącemi osnowę pierwszej pozycyi rachunku. Rachunki, opiewające tylko na ogólną sumę, służące tylko jako przypomnienie dawniej posłanych szczegółowych rachunków, są wolne od stempla. Kupcy i rzemieślnicy mają zazwyczaj drukowane blankiety na rachunki z wymienieniem firmy i miejsca zamieszkania. Na odwrotnej stronie blankietu umieszcza się często ogłoszenia i cenniki. Gotowe blankiety rachunków można także kupić w niektórych drukarniach i handlach.
Wzór 35
Uwaga: Rachunek ten jest podany bez stempla, bo należytość nie dochodzi do 10 złr.
Wzór 36
Uwaga: Jeżeli rachunek nie zmieści się na jednej stronicy, jak w powyższym wzorze, sumuje się pozycye na pierwszej stronicy i przed sumą pisze się »Do przeniesienia« ; na następnej stronicy pisze się u góry „Z przeniesienia” i jeszcze raz tęsamą sumę; poczem zapisuje się dalsze pozycye.
Wzór 37.
Uwaga. Kupcy i przemysłowcy piszą zazwyczaj rachunki w powyższej formie, odpowiadającej zupełnie księgom handlowym, które prowadzą. W rubryce Winien pisze się należytości, przypadające handlowi, w rubryce Ma otrzymane kwoty lub zwroty. W niniejszym rachunku dostarczyła Bartyńska towarów i robocizny za 87 zł. 70 ct., a otrzymała na to razem 65 zł. w a., należy jej się tedy jeszcze 22 zł. 70 ct. w. a. Tę kwotę dopisuje ona najpierw w rubryce Ma, aby obie rubryki wyrównać. Każda z dwóch rubryk da tedy sumę 87 zł. 70 ct. w. a. Wszakże tych 22 zł. 70 ct. nie zapłacono jeszcze, dlatego przenosi się je znowu do rubryki Winien, pisząc »Saldo do wyrównania 22 zł. 70 ct.« — a to jest właśnie ta kwota, którą Głodzińska ma jeszcze zapłacić po zamknięciu rachunku.